Napinamy pasy… i w drogę

Podczas transportu cały ładunek powinien być zabezpieczony przed poślizgiem, przewróceniem, toczeniem i przemieszczeniem się w każdym kierunku na skutek drgań, przez np. blokowanie lub utwierdzenie.

Jak czytamy w „Międzynarodowych wytycznych odnośnie do bezpiecznego mocowania ładunków w transporcie drogowym” [1], słabo zabezpieczone ładunki mogą znacznie zwiększać ryzyko utraty stabilności pojazdów, a także ich podatność na przewrócenie się w czasie przewozu. Pojazdy przewożące słabo zabezpieczone ładunki są zagrożeniem bezpieczeństwa dla kierowców, użytkowników dróg i dla osób zaangażowanych w roboty ładunkowe.

Proponujemy przyjrzeć się kilku ciekawym rozwiązaniom stosowanym w naczepach kurtynowych do specjalistycznego zabezpieczenia przewożonego ładunku.

Uwarunkowania prawne
Prawidłowe zabezpieczenie przewożonego ładunku to temat bardzo obszerny. Wymagania stawiane nadwoziom pojazdów w zakresie wytrzymałościowym określa norma PN-EN 12642 [2]. W normie tej określono minimalne wymagania dotyczące standardowych i konstrukcyjnie wzmocnionych nadwozi (ich ścian bocznych, przednich i tylnych) o maksymalnej masie całkowitej większej niż 3,5 t przeznaczonych do przewozu towarów oraz wskazano stosowne metody ich badań. Wymagania te powinny zostać spełnione na poziomie konstrukcyjnym, a więc odpowiadają za to producenci, którzy występują o stosowne certyfikaty zgodności. W zasadzie każda współcześnie produkowana z przeznaczeniem na rynek europejski naczepa jest certyfikowana na zgodność z wymaganiami dotyczącymi nadwozi wzmocnionych – jest to „słynny” Code XL.

Podstawowym polskim dokumentem regulującym zasady zabezpieczenia ładunku w transporcie drogowym jest Ustawa Prawo o ruchu drogowym, a w szczególności art. 61 [3], zgodnie z którym ładunek powinien być umieszczony na pojeździe w sposób niepowodujący przekroczenia dopuszczalnej masy całkowitej lub ładowności pojazdu. Ponadto ładunek na pojeździe powinien być umieszczony w taki sposób, aby nie powodował przekroczenia dopuszczalnych nacisków osi pojazdu na drogę, nie naruszał stateczności pojazdu, nie utrudniał kierowania pojazdem oraz nie ograniczał widoczności drogi lub nie zasłaniał świateł, urządzeń sygnalizacyjnych, tablic rejestracyjnych lub innych tablic albo znaków, w które pojazd jest wyposażony. Ustawodawca nakazuje również, by ładunek umieszczony na pojeździe był zabezpieczony przed zmianą położenia lub wywoływaniem nadmiernego hałasu, a urządzenia służące do mocowania ładunku powinny być zabezpieczone przed rozluźnieniem się, swobodnym zwisaniem lub spadnięciem podczas jazdy.

Istotna jest również seria norm PN-EN 12195 [4–7], określająca wymagania stawiane technicznym środkom zabezpieczenia ładunku oraz metody ich użycia. Wymieniona wyżej seria norm składa się z 4 części obejmujących obliczanie sił mocowania (część 1), pasy mocujące ładunki (część 2), odciągi łańcuchowe (część 3) oraz stalowe liny mocujące (część 4). Za istotne w przedmiotowym zakresie należy uznać również Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie sposobu przewozu ładunku [8]. Istnieje również wiele innych dokumentów międzynarodowych i krajowych będących wytycznymi w zakresie bezpiecznego mocowania ładunków w transporcie drogowym. Wśród nich za najistotniejsze można uznać np. niemieckie normy branżowe VDI 2700 [9] oraz zalecenia wydane pod auspicjami KE czy IRU, takie jak np. Mocowanie ładunków w transporcie drogowym – Wytyczne odnośnie do dobrej praktyki europejskiej [10] czy Międzynarodowe wytyczne odnośnie do bezpiecznego mocowania ładunków w transporcie drogowym [11].

Dobre praktyki mocowania
Od sposobu rozmieszczenia ładunku na pojedzie odróżnić należy sposób jego zabezpieczenie na czas przewozu, które ma uniemożliwić jego przemieszczanie się. Przepisy wskazują, że za załadunek odpowiedzialny jest nadawca. W praktyce transportowej przyjmuje się, że skoro to przewoźnik ma obowiązek sprawować pieczę nad przesyłką w czasie transportu, do niego z kolei należy obowiązek zabezpieczenia towaru na czas transportu.

Zgodnie z art. 61 Prawa o ruchu drogowym ładunek na pojeździe (oprócz innych wymagań) powinien być zabezpieczony przed zmianą położenia. Do prawidłowego zamocowania ładunku należy wykorzystać zarówno elementy konstrukcyjne pojazdu (jego ładowni), jak i dodatkowe wyposażenie (pasy mocujące, łańcuchy, maty antypoślizgowe, listwy kątowe, belki podporowe itp.).

Wśród dobrych praktyk związanych z zabezpieczaniem ładunku na czas transportu warto wymienić kilka podstawowych zaleceń:

• Przed załadowaniem pojazdu należy sprawdzić, czy platforma załadunkowa, nadwozie oraz wszelkie urządzenia służące do mocowania ładunków są w dobrym stanie i nadają się do użytku.
• Należy zamocować ładunek w taki sposób, aby nie mógł się on przesuwać, przetaczać, przemieszczać w wyniku wibracji, spaść z pojazdu lub spowodować jego wywrotkę.
• Należy ustalić metodę lub metody mocowania najbardziej odpowiednie ze względu na charakterystykę ładunku.
• Należy sprawdzić, czy spełnione zostały zalecenia producentów pojazdu i sprzętu mocującego.
• Należy sprawdzić, czy osprzęt do mocowania ładunku jest odpowiedni do warunków napotykanych podczas podróży.

Uwaga: hamowanie w sytuacji zagrożenia, gwałtowne skręty w celu ominięcia przeszkody, złe warunki drogowe i pogodowe należy traktować jako normalne elementy podróży – osprzęt mocujący musi je wytrzymać!

Norma PN-EN 12195 określa podstawowe sposoby mocowania ładunków – jest to ryglowanie, mocowanie blokowe, mocowanie za pomocą odciągów prostych, mocowanie za pomocą odciągów przepasujących ładunek od góry oraz kombinacje wymienionych sposobów w połączeniu z tarciem. Wybór sposobu mocowania ładunku na pojeździe zależy od rodzaju i składu przewożonego ładunku.

Osoby obsługujące powinny wyposażyć pojazd w osprzęt mocujący odpowiedni do rodzaju przewożonego zazwyczaj ładunku – osprzęt ten często staje się stałym wyposażeniem pojazdu (naczepy). Jeżeli przewożone są ładunki drobnicowe, powinny być dostępne różne rodzaje osprzętu mocującego.

Odciągi proste, czyli pasy
Odciąg to urządzenie unieruchamiające, takie jak taśma, łańcuch lub lina stalowa, którego zadaniem jest związanie elementów ładunku lub związanie elementów ładunku z platformą ładunkową albo urządzeniami mocującymi. Odciągi powinny być umieszczone w taki sposób, aby stykały się wyłącz-nie z unieruchamianym ładunkiem i/lub punktami mocowania. Nie powinny być zgięte na elastycznych przedmiotach, burtach bocznych itd.

Aby zapewnić właściwe działanie odciągów, na krawędziach ładunku zaleca się stosować podtrzymujące listwy kątowe, które wykorzystuje się do rozkładania sił pochodzących od odciągów opasających ładunek od góry na całe sekcje ładunku. Mogą być wykonywane z drewna, aluminium lub innych materiałów o podobnej wytrzymałości.

Mocowanie z użyciem odciągów przepasujących ładunek od góry jest metodą mocowania, w której odciągi przepasane są wokół górnej części ładunku w celu zapobieżenia jego przewróceniu lub przesuwaniu się. W przeciwieństwie do mocowania blokowego mocowanie z przepasaniem od góry dociska ładunek do podłogi platformy. Nawet jeśli tarcie pomiędzy ładunkiem a powierzchnią platformy (podłogą naczepy) byłoby w stanie zapobiec przesuwaniu się ładunku, to drgania i uderzenia podczas transportu powodują, że ładunek „wędruje” – tym samym przepasanie od góry jest konieczne nawet wtedy, kiedy tarcie jest duże.

Podczas mocowania ładunków stosuje się wiele rodzajów odciągów służących do różnych celów. W naczepach kurtynowych jako odciągi wykorzystuje się najczęściej taśmy (pasy) z włókien sztucznych – najczęściej z poliestru. Pasy powinny mieć etykietę informującą o zdolności mocowania (Lashing Capacity – LC) podanej w dekaniutonach i nominalnej sile napięcia, do których przeznaczony jest sprzęt. W naczepach przy zdolności mocowania pasa LC = 2 500 daN stosuje się zwykle taśmy poliestrowe wielokrotnego użytku o szerokości 50 mm. Typowo nominalna siła napięcia STF wynosi 400 daN, nominalna siła ręczna SHF = 50 daN, maksymalne rozciągnięcie przy LC wynosi 7%. Podmioty zaangażowane w drogowy transport towarowy (spedytorzy, operatorzy, kierowcy) odpowiedzialni za zabezpieczenie ładunku podczas przewozu powinni upewnić się co do prawidłowości i zgodności z prawem każdego wykorzystywanego systemu ograniczającego lub zabezpieczającego ładunek – oczywiście wliczając w to pasy mocujące.

Dobór pasów o wymaganej zdolności mocowania LC w zależności od masy przewożonego ładunku i współczynnika tarcia między powierzchnią ładunku a podłogą ładowni ułatwiają zestawienia tabelaryczne zamieszczane w ogólnodostępnych materiałach instruktażowych (patrz tabela). W codziennym użytku jest to pomoc w rozwiązaniu problemu, przed jakim stoi każdy kierowca: „Ile pasów będę potrzebował, aby zamocować ładunek przed rozpoczęciem jazdy?”.

Mocowanie – decyduje praktyka
Najwięksi europejscy producenci w swoich naczepach kurtynowych wykorzystują różne podejście do kwestii bezpieczeństwa ładunku przy niezmiennym zachowaniu zgodności produkowanych naczep z wymaganiami normy PN-EN 12642-XL. Działania te wpisują się oczywiście w ogólny trend związany z podnoszeniem efektywności przewozowej (wyrażanej przez zmniejszanie masy własnej i podnoszenie ładowności), komfortu i bezpieczeństwa obsługi czy podnoszeniem trwałości pojazdu. Przykładem dążenia do zwiększenia bezpieczeństwa i wygody obsługi mogą być nowe systemy kurtyn czy specjalistyczne dodatkowe systemy mocowania ładunku.

Klienci oczekują, że eksploatowane naczepy będą maksymalnie wszechstronnymi jednostkami ładunkowym. Producenci, wychodząc naprzeciw ich oczekiwaniom, mają w ofercie pojazdy, które oprócz uniwersalnego zastosowania na drogach i w transporcie kombinowanym (przewóz na statkach i koleją) mogą być przystosowane do bardziej specjalistycznych zadań, takich jak przewóz stali w kręgach, roli taśmy ciętej, roli papieru lub innych specjalistycznych ładunków, takich jak napoje czy materiały tekstylne. Ponieważ każdy z nich wymaga nieco innych systemów zabezpieczeń, naczepy wyposaża się w bardzo różnorodne warianty mocowań.

Bibliografia

1. Międzynarodowe wytyczne odnośnie do bezpiecznego mocowania ładunków w transporcie drogowym. Wydanie: IRU_CIT-2014 version 01. IRU I-0323 (pl), 2015.
2. PN-EN 12642:2017-01. Zabezpieczanie ładunków na pojazdach drogowych -– Konstrukcja nadwozi pojazdów do przewozu towarów -– Wymagania minimalne.
3. U. 1997 Nr 87 poz. 602 Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 Prawo o ruchu drogowym.
4. PN-EN 12195-1:2010. Zestawy do utwierdzania ładunków na pojazdach drogowych – Bezpieczeństwo – Część 1: Obliczanie sił mocowania.
5. PN-EN 12195-2:2003. Mocowanie ładunków – Bezpieczeństwo – Część 2: Pasy mocujące ładunki.
6. PN-EN 12195-3:2003. Mocowanie ładunków – Bezpieczeństwo – Część 3: Odciągi łańcuchowe.
7. PN-EN 12195-4:2004. Elementy mocujące ładunki na pojazdach drogowych – Bezpieczeństwo – Część 4: Liny stalowe mocujące.
8. U. z dnia 13 lutego 2018 r. Poz. 361 – Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 25 stycznia 2018 r. w sprawie sposobu przewozu ładunku.
9. VDI Richtlinie 2700 Ladungssicherung auf Straßenfahrzeugen. Blatt 1–19. VDI-Gesellschaft Produktion und Logistik (vdi.de).
10. Mocowanie ładunków w transporcie drogowym – Wytyczne odnośnie dobrej praktyki europejskiej. Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Energii i Transportu. Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 2008.
11. Międzynarodowe wytyczne odnośnie do bezpiecznego mocowania ładunków w transporcie drogowym. Wydanie: IRU_CIT-2014 version 01. IRU I-0323 (pl), 2015.

Autor: Dariusz Piernikarski