Autobusy stanowią dobry materiał bazowy do konstrukcji interesujących samochodów specjalnych, w szczególności różnego rodzaju mobilnych laboratoriów, biur, centrów dowodzenia, zarządzania itp. Jako autobusy specjalne zakwalifikować można również pojazdy przeznaczone do przewozu ludzi w nietypowym i trudnym terenie.
W porównaniu z samochodami ciężarowymi i dostawczymi autobusy są stosunkowo rzadko poddawane adaptacjom w celu wykorzystania do innych zastosowań niż tradycyjne (czyli przewóz osób). W ostatnich latach spotyka się jednak coraz więcej „specbusów”, przy czym wiele z nich konstrukcyjnie niewiele odbiega od modeli seryjnych, a niektóre, jak np. kinobus, stanowią powrót do wcześniej stosowanych rozwiązań. Ważną cechą predysponującą autobusy do przeróbek jest znacznie wyższy niż w przypadku samochodów ciężarowych czy dostawczych komfort jazdy. Ponadto przestrzeń pasażerska jest dobrze przystosowana do przebywania i wymiany pasażerów.
Jedyny w swoim rodzaju
Nietypowa zabudowa nadwozia autobusu stanowi dla producentów spore wyzwanie, w związku z czym często adaptacji dokonują wyspecjalizowane firmy. Jednak niektórzy producenci autobusów gotowi są podjąć się przygotowania ich adaptacji do celów specjalnych, są też tacy, którzy specjalizują się w autobusach do nietypowych zastosowań. Konstrukcja i stylizacja nadwozi autobusu specjalnego wymaga zazwyczaj oddzielnego projektu.
Do wyboru, do koloru
Wnętrze autobusu może przeobrazić się w komfortowy salon z fotelami i stołami, nowoczesną salę konferencyjną, salonkę VIP lub mobilne centrum zarządzania, zapewniając komfort i dyskrecję kilku czy kilkunastu osobom i dając możliwość pracy lub odbycia ważnego spotkania w drodze. Coraz popularniejsze stają się mobilne gabinety lekarskie i laboratoria. Po Polsce jeżdżą m.in. mammobusy, ambulanse do poboru krwi czy też mobilne gabinety kosmetyczne. Od lat wiele ekip filmowych wykorzystuje pojazdy skonstruowane na bazie autobusów jako mobilne studia filmowe, charakteryzatornie i miejsca odpoczynku dla aktorów. Dobrym przykładem może tu być Mobilne Centrum Edukacji Audiowizualnej, nowy projekt Fundacji Film Spring Open Sławomira Idziaka. W tej roli występuje Solaris Interurbino. Autobus otrzymał nazwę Cinebus i służy do edukacji oraz produkcji filmowej.
Coraz większą popularność zdobywają mobilne centra szkoleniowe. W autobusie można zaaranżować wystawę edukacyjną albo niewielką salkę do celów dydaktycznych. Ciekawym przykładem mobilnego centrum edukacyjnego jest Autobus Energetyczny zbudowany na bazie MAN-a Lion’s City przez Krajową Agencję Poszanowania Energii (KAPE). Specjaliści KAPE poruszają się autobusem, oferując szkolenia w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu, poszanowania energii, racjonalnego wykorzystania zasobów wodnych oraz segregacji odpadów. W wielu dużych miastach, także w Polsce, popularność zyskały mobilne dyskoteki i puby. Takie autobusy mają miniparkiet i lożę. Na ich pokładzie można przeżyć ciekawą imprezę, gdy podczas jednego wieczoru lub nocy uczestnicy odwiedzą kilka miejsc lub przejadą z domu do lokalu. Do Europy trafiły również popularne od lat w USA samochody kempingowe zbudowane w oparciu o nadwozia dużych autobusów. Pojazdy takie zapewniają użytkownikom komfort porównywalny bardziej z komfortem prawdziwego domku letniskowego niż ciasnych wnętrz kamperów powstałych na podwoziach dostawczaków.
Klasycznym rodzajem autobusu specjalnego jest więźniarka. Autobusy służące do przewozu więźniów wyposaża się w niewielkie okna, a wnętrze zabudowuje sztywnymi, odpornymi na mechaniczne uszkodzeni, ławkami. Podobną, choć z zupełnie innych powodów konstrukcję mają autobusy interwencyjne dla policji. Wyposaża się je m.in. w kraty chroniące przewożonych funkcjonariuszy przed atakami z zewnątrz. Inny „typowy” nietypowy rodzaj autobusu to pojazd lotniskowy. Wyróżnia się dwa rodzaje tych konstrukcji. Pierwsza oparta jest na tradycyjnej konstrukcji autobusu miejskiego, a wyróżniają ją szczególne elementy wyposażenia, np. drzwi po obydwu stronach nadwozia, niewielka liczba siedzeń. Produkowane są również autobusy przeznaczone wyłącznie do obsługi portów lotniczych. Te charakteryzują się większą szerokością (powyżej 3 m) i dużą pojemnością jednostkową, dostosowaną do pojemności pasażerskiej typowych samolotów.
W obszarach górskich, polarnych, pustynnych, na terenie kopalń odkrywkowych i w innych miejscach, gdzie występują trudne warunki terenowe, potrzeba transportu osób jest równie istotna jak w miejscach z rozwiniętą siecią dróg i ulic. Są producenci specjalizujący się w autobusach przeznaczonych do jazdy w trudnym terenie. Są to choćby Terrabus i Ural, znane z obszarów polarnych. W miastach z bogatą siecią rzeczną wykorzystuje się czasem autobusy-amfibie, umożliwiające poruszanie się zarówno po ulicach, jak i wodzie. W państwach Dalekiego Wschodu, ale również w USA i niektórych krajach Europy (np. Wielkiej Brytanii), popularne są autobusy sypialne o konstrukcji wnętrza podobnej do popularnych wagonów sypialnych. Wśród autobusów specjalnych warto jeszcze wymienić mobilne kina, biblioteki, po drogach Europy poruszają się też mobilne sceny muzyczne zbudowane na podstawie autobusów.
Autor: Piotr Muskała
